مقدمه
چنانکه بهداشت جنبه پیش گیرانه دارد و علم پزشکی، جنبه درمانی، روایات شریف بر امر بهداشت و نظافت تاکیدات زیادی دارند. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: تا آنجا که می توانید نظافت و بهداشت را رعایت کنید. زیرا اسلام بر نظافت بنا شده است و فقط انسان پاکیزه وارد بهشت می شود.[1] همچنین امام رضا ـ علیه السّلام ـ نظافت و پاکیزگی را از صفات انبیاء الهی می دانند.[2] و نیز، پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ برای اینکه مخاطبان خود را به حفظ بهداشت و نظافت تشویق نماید، می فرماید: خداوند متعال خود پاک و پاکیزه است و نظافت و پاکی را دوست دارد.[3]

توصیه بهداشتی در اسلام
حال که ضرورت و اهمیت بهداشت از نظر اسلام روشن شد و ما می خواهیم مسلمان واقعی و محبوب خداوند متعال باشیم باید بهداشت را در زمینه های مختلف مراعات کنیم؛ برای رسیدن به این هدف باید ابتدا انواع بهداشت و توصیه های آن را بشناسیم.

انواع بهداشت عبارتند از:

الف) بهداشت غذایی ب) بهداشت فردی ج) بهداشت عمومی د) بهداشت جنسی ه) بهداشت روانی. برای رعایتِ اختصار این نوشتار، و اهمیت «بهداشت روانی» آنرا در مقاله ای مستقل معرفی می نمائیم.[4] و به انواع دیگر بهداشت اشاره می کنیم:

الف) بهداشت غذایی:
1 ـ دعوت به غذاهای پاک و پاکیزه (طیب): «ای مردم از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه را تناول کنید.»[5]

2 ـ ممنوعیت غذاهای غیر بهداشتی (خبیث): «و (آن رسول) بر آنان، هر غذای پاکیزه و مطبوع را حلال و هر چیز پلید و منفور را حرام می گرداند.»[6]

3 ـ ممنوعیت گوشت مردار و خوک: «همانا او گوشت مردار و خوک و… را بر شما حرام کرد و…»[7]

4 ـ ممنوعیت نوشیدن خون و شراب:[8] دکتر محمد علی رضائی، در مورد ممنوعیت گوشت مردار و خوک و خون و شراب، بحث های علمی و پزشکی مفیدی نموده اند و نظرات پزشکان متعددی را جمع آوری کرده است.[9]

5 ـ سفارش در مورد سبزیجات: نقل می کنند که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ بر سفره ای نمی نشستند الا اینکه بر آن سبزی باشد[10] و برای میوه ها و سبزیجات خواص زیادی ذکر فرمودند که برای اختصار به معرفی منبع آن، بسنده می شود.[11]

توصیه های بهداشتی در مورد غذا خوردن: امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: کسی که دوست دارد، خیر خانه اش، زیاد شود، قبل از شروع به غذا خوردن وضو بگیرد…[12] همچنین، حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در توصیه ای به امام حسن ـ علیه السّلام ـ به خصلت هایی اشاره نمودند که انسان را از طب بی نیاز می کند. بر سفره منشین الا وقتی که اشتها داری و خوب غذا را بجو…»[13]

ب) بهداشت فردی:
در دین ما مسائلی مطرح شده که یکی از آثار آن بهداشت و نظافت است و حکمت هایی نیز دارد که خداوند جهان به آن عالم است.

1 - وضو: با واجب شدن وضو برای هر نماز، هر مسلمان در 24 ساعت حداقل سه بار باید دست و صورت خود را بشوید.

2 - غسل: در اسلام غسل های واجب و غسل های بسیار زیاد مستحبی وجود دارد (مثل غسل جمعه) که یکی از اسرار بی شمار این غسل ها، بهداشت و نظافت می تواند باشد. البته حکمت هایی نیز دارد که ما انسان ها بخاطر محدودیت درک به کنه آن نمی رسیم.

3 - پاکیزگی لباس: که یکی از شرط های لباس نماز گزار است و هر مسلمان برای 5 نماز واجب خود باید لباس تمیز و پاکیزه بپوشد در غیر نماز هم مسلمان باید لباس پاکیزه بپوشد. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: هر کس لباس می گیرد (و می پوشد) باید آنرا پاکیزه کند.»[14]

4 ـ بهداشت دهان و دندان: امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: مسواک زدن، پاک کننده دهان است و مورد رضای خداوند.[15] همچنین فرمودند: با خلال کردن، غذا (در لای دندانها) نمی ماند و بو نمی دهد و لذا حضرت ـ علیه السّلام ـ به خلال کردن و نوع چوب آن سفارش می فرمودند.[16]

5 ـ کوتاه کردن شارب (سبیل، موی روی لب): امام علی ـ علیه السّلام ـ: گرفتن شارب را نوعی نظافت می دانند.[17]

6 ـ حمام: مولا علی ـ علیه السّلام ـ در تعریف و تمجید از این مکان فرمودند: «چه جای خوبی است حمام که به یاد آتش جهنم می اندازد و چرک را می برد.»[18]

7 ـ حجامت: آن حضرت ـ علیه السّلام ـ این کار را موجب سلامتی بدن و استحکام عقل، می دانند.[19] و دستورات و مطالب دیگری که به این تعداد بسنده می شود.

ج) بهداشت عمومی:
برای نمونه می توان دو مورد زیر را مورد توجه قرار دهیم:

1 ـ جمع آوری زباله: مولا علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: دستمال آلوده را در خانه نگذارید زیرا محل رشد شیطان (میکروب) است.[20]

2 ـ بهداشت خانه: امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «جارو کشیدن خانه، فقر را می برد.»[21] و امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: خانه هایتان را از تار عنکبوت پاک کنید و الا باعث فقر می شود.[22] و نیز فرمودند: خاکروبه را پشت در قرار ندهید زیرا محل شیطان (میکروب) است.[23]

د) بهداشت جنسی: در مسایل بهداشت جنسی مسائلی مطرح شده که علم روز نیز آن را تاکید کرده است.

ـ ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه: قرآن می فرماید: «و از تو درباره حیض سوال می کنند، بگو چیز زیان باری است و لذا در حالت قاعدگی از زنان کناره گیری نمائید و با آنها نزدیکی ننمائید تا پاک شوند.»[24]

ـ ممنوعیت زنا: که قرآن از آن به «فاحشه» یاد کرده است.[25]

ـ ممنوعیت هم جنس بازی (لواط)[26]

ـ ممنوعیت استمنا (خود ارضائی) که حرام است.[27]

پی نوشت ها

[1] الری شهری محمد، میزان الحکمه، دار الحدیث، الطبعه الاولی، ج 4، ح 20327.

[2] همان، ح 20330.

[3] همان، ح 20314.

[4] ر. ک: پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ج 2، صص 404-395 ـ بهداشت روان در اسلام، مهدی صانعی، مجموعه مقالات اولین همایش بین المللی نقس دین در بهداشت روان، (آذر 76)، دفتر نشر نوید.

[5] سوره بقره، آیه 168، و نیز: سوره مائده، آیه 88، سوره انفال، آیه 69، سوره نحل، آیه 114.

[6] سوره اعراف، آیه 175.

[7] سوره انعام، آیه 145 و نیز: سوره نحل، آیه 115، سوره بقره، آیه 173، سوره مائده، آیه 3.

[8] همان و سوره بقره، آیه 219.

[9] ر.ک: پژوهش در اعجاز علمی قرآن، ج 2، صص 319 - 315، صص 325 - 320، صص 330 - 327، صص 341 - 336.

[10] الحر العاملی، تفصیل وسائل الشیعه، تحقیق و نشر، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، الطبعه الثانیه، 1414 ق، ج 24، ص 419، ح 30946.

[11] دشتی محمد، مجموعه الگوهای رفتاری امام علی ـ علیه السّلام ـ، بهداشت و درمان، تهران، سازمان تحقیقات نیروی مقاومت بسیج، چاپ اول، 1380، فصل 8.

[12] الشیخ صدوق، الخصال یا التحقیق، علی اکبر الغفاری، جماعه المدرسین الحوزه العلمیه، ص 13.

[13] وسائل الشیعه، ج 24، ص 245، ح 30451.

[14] میزان الحکمه، ج 4، ح 20332.

[15] الشیخ الکلینی، فروع الکافی، التحقیق، علی اکبر الغفاری، دارالکتب الاسلامیه، آخوندی، الطبعه الثالثه، 1367 ه، ج 6، ص 496، باب السواک، ح 4.

[16] وسائل الشیعه، ج 24، ص 425.

[17] الحرانی ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ، التحقیق علی اکبر الغفاری، موسسه النشر الاسلامی لجماعه المدرسین، الطبعه الثانیه، 1404 ق، ص 100.

[18] وسائل الشیعه. ج 2، ص 29، ح 1383.

[19] مجلسی محمد باقر، حلیه المتقین، باب 9، فصل 12.

[20] واژه شیطان، به هر دو موجود پلید گفته می شود. فروع الکافی، ج 6، ص 299، باب النوادر، ح 18.

[21] میزان الحکمه، ج 4، ح 20321.

[22] همان، ج 4، ح 20326.

[23] همان، ج 4، ح 20323.

[24] سوره بقره، آیه 222.

[25] سوره اسراء، آیه 32 و نیز سوره ممتحنه، آیه 12، سوره نور، آیه 3 و 2.

[26] ر. ک: سوره شعرا، آیه 165، سوره اعراف، آیه 80، سوره عنکبوت، آیه 28.

[27] دکتر رضائی در مورد حکمت ها و اسرار علمی و پزشکی این چهار مورد توضیحات مفصلی دارند، ر. ک: پژوهش در اعجاز علمی قرآن، ج 2، صص 370- 375، صص 379 - 384، صص 389- 391، صص 394 - 392.

منبع:www.hawzah.net