حرکت امام رضا (ع) از مدینه به مرو

از مدینه تا بصره
مأموریت به مدینه
هنگامی که رجاء بن ابی‏ضحاک و یاسر خادم از سوی مأمون مأموریت بافتند تا علی بن موسی الرضا علیه ‏السلام را به مرو آورند، امام علیه‏ السلام در مدینه بود. حضرت رضا علیه‏ السلام همچون پدر بزرگوارش امام موسی کاظم علیه ‏السلام در مدینه اقامت داشت (این که منزل امام علیه‏ السلام در کدام، محله از محله‏ های شهر مدینة الرسول بوده منابع، اطلاعات چندانی به ما نمی‏دهند). رجاء بن ابی‏ضحاک و یاسر خادم، به منزل امام علیه ‏السلام رفتند و نامه‏ ی مأمون را به حضرت تسلیم کردند. امام علیه‏ السلام با فرستادگان مأمون سخنی نگفت و با کراهت نامه را خواند و به ناچار پیشنهاد مأمون را پذیرفت و آماده ‏ی سفر شد. در اولین گام قبل از آغاز سفر به سوی مرو، امام دست به اقداماتی زد که ماهیت پذیرش ولایتعهدی را آشکار ساخت مثل صحنه‏ ی دردناک وداع با رسول خدا صلی الله علیه و آله، تعیین جانشین بعد از خود و کیفیت وداع بااهل بیت خود.

وداع با رسول اکرم
شیخ صدوق به سند خود از محول سیستانی نقل می‏کند که چون قاصد مأمون برای احضار حضرت رضا علیه‏ السلام از خراسان به مدینه وارد شد من در مدینه حضور داشتم، حضرت برای وداع با مرقد مطهر رسول اکرم صلی الله علیه و آله وارد آستانه ‏ی مقدس شد. چندین مرتبه به مرقد آن حضرت صلی الله علیه و آله نزدیک شد و وداع کرد و سپس بازگشت و هر بار که نزدیک ضریح می‏ آمد با صدایی بلند می‏ گریست. من به حضور آن حضرت علیه ‏السلام شرفیاب شدم، سلام کردم و او را (به خاطر) طلب کردن مأمون به خراسان تهنیت گفتم. آن حضرت فرمود: من را واگذارید، همانا از جوار جد بزرگوارم صلی الله علیه و آله بیرون می‏روم و در غربت رحلت می‏کنم و در کنار قبر هارون دفن خواهم شد. محول سیستانی می‏گوید: تا خراسان آن بزرگوار را مشایعت کرده، همراه وی بودم تا این که در طوس وفات یافت و او را نزد هارون دفن کردند.
مسعودی نیز در اثبات الوصیة و ابن‏شهر آشوب در المناقب این روایت را به نقل از محمد بن عیسی نقل کرده ‏اند.

تعیین جانشین و پیشوای شیعیان
حضرت رضا علیه ‏السلام از آنجا که سرانجام این سفر را می ‏دانست، فرزندش جواد علیه‏ السلام را که در آن زمان کودکی چند ساله بود به هنگام وداع با جدش به مسجد النبی برد، حضرت جواد علیه‏السلام قبر مطهر رسول اکرم صلی الله علیه و آله را در آغوش گرفت، امام رضا علیه‏ السلام فرمود: ای رسول خدا، من او را به شما سپردم. حضرت جواد علیه‏ السلام عرض کرد ای پدر، به خدا قسم که به جانب خدا می‏روی. سپس حضرت رضا علیه‏السلام به تمامی وکلا و اصحاب خود فرمود: سخنان او را گوش کنید و امر او را اطاعت نمایید و ترک مخالفت وی کنید. و نزد ثقات اصحاب خود تصریح بر امامت او فرمود و به آنها شناساند که حضرت جوادالائمه جانشین و قائم مقام اوست.
حدیقة الرضویة یکی از محدود تذکره‏هایی است که می‏نویسد: حضرت بعد از وداع با قبر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به روضه‏ ی جده ‏اش حضرت صدیقه ‏ی زهرا علیه االسلام مشرف شد و درد دلهای خود را به آن حضرت عرض کرد.

ملاحظاتی درباره‏ی سفر حضرت به قم

بر خلاف تأکید و تصریح منابع و کتب تاریخی در تعیین مسیر حرکت امام علی بن موسی الرضا علیه‏السلام از سوی بصره و اهواز و فارس به خراسان و این که مأمون، رجاء بن ابی‏ضحاک را برحذر داشته بود که حضرت از مسیر کوفه و قم عبور کند، برخی از تذکره نویسان می‏نویسند: حضرت در سفر به خراسان وارد قم شد و مورد استقبال شدید مردم شیعه‏ی قم قرار گرفت و در منزلگاهی که فرود آمد مدرسه‏ای ساخته شد که امروز به مدرسه‏ی رضویه مشهور است.
فرحة الغری می‏نویسد: حضرت رضا علیه‏السلام وارد قم شد و مردم که از ورود آن حضرت باخبر شده بودند به ملاقات آن حضرت می‏شتافتند و برای ضیافت ایشان بر یکدیگر پیشی می‏گرفتند، حضرت برای قطع خصومت فرمود: (ان الناقة مأمورة) این شتر مأمور است و به هر کجا برود همانجا منزل خواهیم کرد. شتر به حرکت درآمد تا کنار خانه‏ای زانو زد. صاحب آن خانه شب قبل از ورود آن حضرت در خواب دیده بود که حضرت رضا علیه‏السلام فردا میهمان او خواهد بود و چون رؤیای او به حقیقت پیوست در شگفت شد. آن خانه مورد توجه قرار گرفت و مردم به آن محل می‏آمدند و استفاده می‏بردند. امروز همان محل، مدرسه شده است. شیخ محمدباقر ساعدی خراسانی نیز در کتاب پیشوای هشتم شیعیان می‏نویسد: هم اکنون آن مدرسه در قم موجود و به مدرسه‏ی رضویه مشهور است و سابقا آن را مدرسه‏ی مأموریه هم می‏گفتند چون حضرت فرموده بود: ناقه مأموراست.
شیخ عباس قمی این روایت را به نقل از سید عبدالکریم بن طاووس در مفاتیح الجنان آورده است.
همان طور که اشاره شد، مأمون تأکید داشت حضرت را از مسیر کوفه و قم عبور ندهند. سفارش مأمون در این مورد بی‏دلیل نبود،زیرا شهر کوفه و قم مرکز تجمع شیعیان بود.

منبع : بر گرفته از کتاب :
جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا از مدینه تا مرو
نویسنده : جليل عرفان منش
ناشر : بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي

سایت :www.gerdoli40.blogfa.com